Συνοπτικά

 

Το μάτι αποτελείται από 3 μέρη:

• το μέρος που εστιάζει το φως (κερατοειδής-φακός)

• το ευαίσθητο στο φως φιλμ στο πίσω μέρος (αμφιβληστροειδής)

• τη σύνδεση του ματιού με τον εγκέφαλο (οπτικό νεύρο)

 

Το παράθυρο του ματιού που λέγεται κερατοειδής εστιάζει το φως το οποίο περνάει από την κόρη. Η ίριδα έιναι το χρωματιστό μέρος του ματιού το οποίο περιέχει μυ ο οποίος ρυθμίζει το άνοιγμα της κόρης. Το φως έτσι εστιάζεται στο πίσω μέρος του ματιού από τον φακό. Οι φωτουποδοχείς καλύπτουν το πίσω μέρος του ματιού και σχηματίζουν ένα στρώμα που λέγεται αμφιβληστροειδής. Αυτοί συλλέγουν πληροφορίες για τις εικόνες που βλέπουμε. Τα “καλώδια” που συνδέουν το μάτι με τον εγκέφαλο είναι τα οπτικά νεύρα. Οι πληροφορίες κατόπιν ταξιδεύουν στις διάφορες ειδικές περιοχές του εγκεφάλου. Όλα τα μέρη αυτά πρέπει να λειτουργούν σωστά ώστε να βλέπουμε κανονικά.

 

Τι είναι ο καταρράκτης?

Ο καταρράκτης είναι η θόλωση στο φακό του ματιού (ο φακός φαίνεται ως lens στο διπλανό διάγραμμα).

Αν ο φακός δεν είναι διαφανής το φως δεν μπαίνει στο μάτι ή διαθλά το φως κατά τέτοιο τρόπο ώστε η όραση να είναι θολή ή να δημιουργεί πρόβλημα από την εκτυφλωτική λάμψη.

 

Συγγενής καταρράκτης

Είναι η θόλωση του φακού που είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται πολύ σύντομα μετά τη γέννηση. Περίπου 2.5:10.000 μωρά θα εμφανίσουν συγγενή καταρράκτη. Μπορεί να αφορά το ένα ή και τα δυο μάτια.

 

Αίτια μονόπλευρου καταρράκτη

Τα περισσότερα παιδιά με καταρράκτη στο ένα μάτι έχουν πολύ καλη όραση στο άλλο μάτι. Συχνά δεν υπάρχει ιστορικό παιδικού καταρράκτη στην οικογένεια, το παιδί είναι υγιές και αίτιο για τον καταρράκτη δεν βρίσκεται. Μερικές φορές συνυπάρχουν και άλλα δομικά προβλήματα στο μάτι με τον καταρράκτη όπως πχ η παρουσία μικροφθαλμίας (μικρό μάτι) το οποίο σημαίνει ότι ο καταρράκτης συνέβη κατά την ανάπτυξη του ματιού στην κύηση πριν τη γέννηση.

 

Αίτια αμφοτερόπλευρου καταρράκτη

Υπάρχουν 4 κύριοι λόγοι που προκαλούν συγγενή καταρράκτη:

 

• Κληρονομούμενες γενετικές νόσοι

• Λοιμώξεις του εμβρύου

• Διαταραχές του μεταβολισμού

• Οφθαλμικές διαταραχές που προκαλούν καταρράκτη

 

Πώς γίνεται η διάγνωση του καταρράκτη?

Κατά τη γέννηση (baby check) όπως και στις 6 εβδομάδες μετά τη γέννηση του μωρού γίνεται ο έλεγχος των ματιών. Ελέγχεται το red reflex που είναι η φυσιολογική αντανάκλαση του φωτός από τον αμφιβληστοειδή. Αν παρατηρηθεί διαταραχή το μωρό παραπέμπεται στον οφθαλμίατρο. Μερικές φορές οι καταρράκτες αναπτύσσονται ή γίνεται η διαγνωσή τους μετά από αυτούς τους ελέγχους.

Τι μπορεί να ανησυχήσει το γονιό:

• άσπρη κουκίδα ή άσπρη κόρη

• σε φωτογραφία με φλας ασύμμετρα κόκκινα αντανακλαστικά

• το μωρό δεν ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα, δεν κοιτάει προς τα παιχνίδια του ή προς οικείο πρόσωπο

• παρουσιάζει στραβισμό

 

 

 

Πώς επηρεάζει ο καταρράκτης τον τρόπο που βλέπει το παιδί?

Η όραση επηρεάζεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και τη σοβαρότητα του καταρράκτη.

Αν ο καταρράκτης είναι ήπιος, η όραση του παιδιού μπορεί να μην επηρεάζεται και ο οφθαλμίατρος μπορεί να συστήσει ότι χειρουργείο δεν είναι άμεσα απαραίτητο. Στο παιδί θα δοθούν γυαλιά εφόσον χρειάζονται και θα επανεξετάζεται συστηματικά για να ελέγχεται ότι η όραση αναπτύσσεται κανονικά. Αν ο καταρράκτης αφορά το ένα μάτι μόνο θα συστηθεί θεραπεία αποκλεισμού ώστε να μην αναπτυχθεί αμβλυωπία στο μάτι αυτό.

Αν σοβαρός καταρράκτης είναι παρών από τη γέννηση το παιδί διατρέχει πολυ σοβαρό κίνδυνο ανάπτυξης αμβλυωπίας στο ένα ή στα δυο μάτια αν το χειρουργείο δεν γίνει μέσα στουσ πρώτους 3 μήνες της ζωής. Το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με την όραση αναπτύσσεται ραγδαία τους πρώτους μήνες της ζωής και οποιοδήποτε εμπόδιο οδηγεί σε ανεπανόρθωτη βλάβη.

 

 

Χειρουργείο συγγενούς καταρράκτη

 

Τι περιλαμβάνει το χειρουργείο?

Ο σκοπός του χειρουργελιου είναι η βελτίωση της όρασης.

Το παιδί κάνει εισαγωγή στον παιδιατρικό θάλαμο για το χειρουργείο. Χρειάζεται να μην έχει φάει πριν τη γενική αναισθησία. Πριν το χειρουργείο μπαίνουν σταγόνες ώστε να μεγαλώσει η κόρη των ματιών. Αναλυτικές οδηγίες και πληροφορίες για την αναισθησία θα δοθούν από τον αναισθησιολόγο.

Το χειρουργείο συνήθως διαρκεί 1.5 ώρα. Κατά τη διάρκεια του χειρουργείουο χειρουργός αφαιρεί τον καταρράκτη και μέρος του υαλοειδούς που είναι το προστατευτικό gel  που γεμίζει την κοιλοτητα του ματιού πίσω από τον φακό. Ενδοφακός από ακρυλικό τοποθετείται σε μερικές περιπτώσεις και σε άλλες δεν τοποθετείται ενδοφακός, αλλά φακός επαφής. Αυτή η απόφαση συνήθως λαμβάνεται διεγχειρητικά. Στις μικρές τομές στον κερατοειδή τοποθετείται ράμμα απορροφήσιμο. Δίνεται ένεση με αντιβιοτική και αντιφλεγμονώδη δράση στο τέλος του χειρουργείου που μπορεί να φαίνεται ως κόκκινη υπεγερμένη περιοχή στο άσπρο μέρος του ματιού.

 

 

Μετά το χειρουργείο

Θα τοποθετηθεί διάφανο κάλυμμα στο μάτι του παιδιού για να μην το πειράξει. Θα συσταθεί η χρήση σταγόνων πολύ εντατικά. Η χρήση αυτών είναι πολύ σημαντική ώστε να ελαττωθεί η μετεγχειρητική φλεγμονή, ο κίνδυνος μόλυνσης και να διατηρηθεί η κόρη σε μυδρίαση. Το μάτι εξετάζεται πριν πάει το παιδί σπίτι.

 

 

Στο σπίτι

Θα χρειαστεί να συνεχιστούν οι σταγόνες και θα γίνει επανεξέταση στο ιατρείο σε 1 εβδομάδα. Αν σας δυσκολεύει η ενστάλαξη των σταγόνων ξαπλώστε το παιδί και βάλτε 3-4 σταγλονες στην εσωτερική γωνία του ματιού. Αυτές θα κυλήσουν μέσα στο μάτι μόλις ανοιγοκλείσει το μάτι. Είναι σημαντικό να μην παραλείπετε καμιά σταγόνα. Καλό θα ήταν το παιδί να μην πειράξει το μάτι του καθόλου και να αποφευχθεί η κολύμβηση για 1 μήνα. Το μάτι πιθανώς να είναι κόκκινο και να έχει εκκρίσεις για μερικές μέρες. Αν είναι δύσκολο να το ανοίξετε το πρωί, πλύντε το με αποστειρωμένο νερό ή βρασμένο νερό που το έχετε αφήσει να κρυώσει πάνω σε δίσκο ντεμακιγιάζ, όχι βαμβάκι.

 

 

Επιπλοκές χειρουργείου

 

Αν το μάτι με καταρράκτη αφεθεί χωρίς χειρουργείο, η όραση θα παραμείνει χαμηλή.

 

Οι πιθανές επιπλοκές του χειρουργείου είναι:

1.Θόλωση περιφακίου (το περιφάκιο είναι το εξωτερικό σακουλάκι στο οποίο περιέχεται ο φακός του ματιού και στο οποίο τοποθετείται ο ενδοφακός κατά τη διάρκεια του χειρουργείου μόλις αφαιρεθεί ο καταρράκτης) και σχηματισμός μεμβράνης.

2.Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.

3.Λοίμωξη (ενδοφθαλμίτιδα).

4.Γλαύκωμα.

 

 

Τα παιδιά αναπτύσσουν πολύ περισσότερο ουλώδη ιστό στα μάτια τους μετεγχειρητικά από τους ενήλικες. Σχεδόν όλα τα μωρά που χειρουργούνται για καταρράκτη θα αναπτύξουν μεμβράνη πάνω στον ενδοφακό και θα χρειαστούν και δεύτερο χειρουργείο για τον καθαρισμό αυτής. Αυτό συνήθως συμβαίνει 4-12 μήνες μετά το πρώτο χειρουργείο.

Η αποκόλληση αμφιβληστροειδούς συμβαίνει σπάνια. Αν εντοπισθεί έγκαιρα μπορεί να επαναεπικολληθεί χειρουργικά, αλλά συχνά η πρόγνωση δεν είναι καλή.

Η λοίμωξη μετά το χειρουργείο (ενδοφθαλμίτιδα) συμβαίνει 1:1000 περιστατικά. Δυστυχώς αυτή οδηγεί σε πολύ φτωχή όραση. Οι χειρουργοί, στις περιπτώσεις άμφω καταρράκτη αποφεύγουν να χειρουργούν μαζί και τα δύο μάτια προς αποφυγή μιας τέτοιας επιπλοκής και στα δυο μάτια.

Γλαύκωμα σημαίνει υψηλή πίεση στο μάτι το οποίο βλάπτει το οπτικό νεύρο και συμβαίνει μετεγχειρητικά. Μπορεί να συμβεί μέχρι και σε 30% των παιδιών που χειρουργούνται για καταρράκτη. Αν εντοπισθεί νωρίς αντιμετωπίζεται με σταγόνες, μερικά όμως παιδιά θα χρειαστούν χειρουργείο για τον έλεγχο της πίεσης. Το παιδί που έχει χειρουργηθεί για καταρράκτη θα χρειάζεται περιοδικές μετρήσεις της πίεσης προληπτικά και συχνά εξέταση υπό γενική αναισθησία.

 

 

Άλλα πιθανά προβλήματα μετεγχειρητικά:

Διόρθωση με γυαλιά και φακούς επαφής.

Καθώς τα μάτια των παιδιών αναπτύσσονται γρήγορα μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής, η συνταγή των γυαλιών αλλάζει συνέχεια. Αν τοποθετήθηκε ενδοφακός, το παιδί θα χρειάζεται ανανέωση της συνταγής γυαλιών περιοδικά και θα χριεαζεται γυαλια ή φακούς επαφής τα πρώτα χρόνια της ζωής καθώς το μάτι μεγαλώνει. Επίσης καθώς ο ενδοφακός δεν μετακινείται όπως ο κρυσταλλοειδής φακός που έχει αφαιρεθεί, οπότε το παιδί θα χρειάζεται γυαλιά για κοντά.

 

 

Θεραπεία αποκλεισμού για τη αντιμετώπιση της αμβλυωπίας

Αν ο καταρράκτης αφορά το ένα μάτι μόνο και το άλλο μάτι έχει καλή όραση, ο εγκέφαλος θα συνεχίζει και μετά το χειρουργείο να προτιμά το καλό μάτι από το χειρουργημένο για καταρράκτη. Ετσι ενδέχεται το χειρουργημένο να αμβλυωπήσει. Το παιδί μετεγχειρητικά θα χρειαστεί θεραπεία αποκλεισμού συνήθως μέχρι την ηλικία των 8 ετών. Αυτό συνιστά μια σημαντική επιβάρυνση για το παιδί και τους γονείς και απαιτεί πολλή υπομονή και επιμονή. Κάποιοι γονείς για τον λόγο αυτό επιλέγουν να μην προχωρήσουν σε χειρουργείο στον μονόπλευρο καταρράκτη.

 

 

Νυσταγμός (ακούσια επαναλαμβανόμενη κίνηση ματιών)

Πολλά παιδιά με συγγενείς καταρράκτες εμφανίζουν νυσταγμό. Επίσης ο νυσταγμός συναντάται σε παιδιά με μονόπλευρους καταρράκτες ειδικά αν η όραση είναι χαμηλή. Το παιδί συχνά αναπτύσσει μια ιδιαίτερη θέση να κρατάει το κεφάλι ώστε να ελαχιστοποιεί την ακούσια αυτή κίνηση ματιών (σημείο μηδέν-null point). Τα γυαλιά μπορεί να βοηθήσουν στο νυσταγμό , χωρίς να τον εξαφανίσουν.

 

 

Στραβισμός

Τα περισσότερα παιδιά με συγγενείς καταρράκτες εμφανίζουν στραβισμό. Συνήθως το ένα μάτι μπορεί να κοιτάει μέσα. Αυτός είναι  ένας άλλος λόγος για τον οποίο μπορεί να χρειαστεί θεραπεία αποκλεισμού του καλού ματιού. Χειρουργείο για στραβισμό μπορεί να γίνει για να βελτιωθεί η εικόνα των ματιών.

 

 

Πώς μπορεί η οικογένεια και το σχολείο να βοηθήσουν?

Είναι σηναντικός ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην βελτίωση της όρασης του παιδιού. Είναι αναγκαία η ενθάρρυνση στην χρήση των γυαλιών ή φακών επαφής και της χρήσης του patch. Αν το παιδί έχει φωτοφοβία, τα γυαλιά ηλίου μπορεί να βοηθήσουν. Αν χρειάζεται έξτρα βοήθεια στο σχολείο αυτό θα συζητηθεί αναλυτικά με το γιατρό και τους δασκάλους του παιδιού.